Tại đơn vị Cấp cứu, Phòng khám Đa khoa Tâm Anh Quận 7, BS.CKI Hoàng Tiến Minh chẩn đoán anh Đạt bị phản vệ độ hai và lập tức tiêm adrenaline nhằm giảm phản ứng, ngăn diễn tiến thành sốc phản vệ. Anh từng nhiều lần ăn ghẹ xanh mà không gặp vấn đề tương tự, dù có tiền sử dị ứng với gạch cua đồng.
Tương tự, chị Nga, 45 tuổi, nhập viện vì nổi mề đay, ngứa toàn thân, mệt mỏi sau tiệc tối hải sản. Triệu chứng của chị khởi phát muộn hơn vào sáng hôm sau và nặng dần. Bác sĩ chẩn đoán người bệnh phản vệ độ một, chủ yếu biểu hiện ngoài da, kê thuốc và theo dõi trong 24 giờ. Chị là người duy nhất trong gia đình gặp tình trạng này.
Bác sĩ Minh cho biết phản vệ là tình trạng cơ thể xảy ra phản ứng dị ứng cấp tính nghiêm trọng nhất, có khả năng gây tử vong chỉ trong vài phút đến vài giờ sau khi cơ thể tiếp xúc với dị nguyên (nguồn gây dị ứng). Sốc phản vệ là mức độ nặng nhất của phản vệ, khi người bệnh bị tụt huyết áp hoặc suy tuần hoàn. Phản vệ làm rối loạn đồng thời nhiều cơ quan, do sự phóng thích ồ ạt các chất trung gian từ tế bào mast và basophil. Có nhiều nguyên nhân gây phản vệ, phổ biến nhất là thực phẩm, thuốc, nọc côn trùng, hóa chất...
Loại ghẹ xanh mà anh Đạt vẫn mua về ăn thường xuyên. Ảnh minh họa: Nhật Thành
Theo TS.BS Nguyễn Phúc Tân, khoa Miễn dịch Lâm sàng, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP HCM, tình trạng phản vệ, dị ứng, nổi mề đay do thức ăn quen thuộc không hiếm gặp, kể cả những người đã sử dụng thực phẩm này nhiều lần như hai trường hợp trên. Nguyên nhân phản vệ do cơ chế mẫn cảm của hệ miễn dịch.
Khi cơ thể tiếp xúc với dị nguyên như protein trong hải sản, hệ thống miễn dịch có thể phản ứng bằng cách âm thầm tạo kháng thể IgE đặc hiệu mà không biểu hiện ra ngoài. Ở những lần tiếp xúc sau, khi lượng dị nguyên đủ lớn hoặc cơ thể có các yếu tố thúc đẩy như uống rượu bia, vận động gắng sức, nhiễm virus, dùng thuốc giảm đau hay trong kỳ kinh nguyệt, phản ứng dị ứng có thể bùng phát dữ dội và gây phản vệ. "Đây là lý do nhiều người bệnh tưởng rằng ăn các thực phẩm này không sao, cho đến một ngày cơ thể phản kháng dữ dội", bác sĩ Tân nói.
Các loài giáp xác như tôm, cua, ghẹ thường gây phản ứng nặng do chứa tropomyosin - loại protein bền vững với nhiệt độ, không bị phá hủy khi nấu chín và có khả năng gây phản ứng chéo giữa nhiều loài. Với cá, dị nguyên chính lại là parvalbumin, còn ở nhóm thân mềm như mực, sò, nghêu có thể là tropomyosin hoặc arginine kinase. Chính sự khác biệt trong cấu trúc protein này khiến nguy cơ và mức độ phản ứng dị ứng khác nhau giữa từng loại hải sản.
Phản vệ không chỉ xảy ra tức thì sau ăn mà có thể khởi phát muộn hoặc sau nhiều giờ, nhất là khi dị nguyên được hấp thu chậm hoặc liên quan đến phân tử đặc biệt như galactose-α-1,3-galactose trong dị ứng thịt đỏ. Như trường hợp anh Đạt, tiền sử dị ứng với gạch cua đồng cho thấy cơ thể đã có phản ứng từ trước. Những lần ăn hải sản sau có thể xuất hiện các triệu chứng như đau bụng, tiêu chảy, da nổi mẩn đỏ, ngứa... nhưng không rõ ràng và dễ bị bỏ qua. Lần này, phản ứng dị ứng mạnh hơn, bùng phát thành phản vệ độ hai.
Một số trường hợp còn gặp phản vệ hai pha - tức triệu chứng tái phát nhiều giờ sau khi tưởng đã qua cơn nguy hiểm. Do đó, người bệnh cần nằm theo dõi tại cơ sở y tế trong 4-24 giờ sau phản vệ, tùy vào mức độ nặng nhẹ.
Chị Nga nổi mề đay dày đặc ở cổ, ngực, bụng sau khi ăn hải sản. Ảnh: Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh
Bác sĩ Tân lưu ý mọi người cần đến ngay cơ sở y tế gần nhất khi có dấu hiệu cảnh báo của phản vệ gồm khó thở, khò khè, cảm giác siết chặt cổ họng, chóng mặt, tụt huyết áp, vã mồ hôi, lạnh tay chân, nôn ói, đau bụng dữ dội, nổi mề đay lan rộng kèm phù môi, lưỡi hoặc mí mắt. Dù chỉ xuất hiện mề đay và ngứa da sau khi tiếp xúc với yếu tố nguy cơ, người bệnh cũng không được chủ quan bởi sốc phản vệ đôi khi bắt đầu bằng những biểu hiện ngoài da rất nhẹ. Đồng thời, không tự uống thuốc chống dị ứng chờ qua cơn, bỏ lỡ cơ hội xử trí đúng cách, kịp thời. Sốc phản vệ cần được can thiệp khẩn cấp bằng tiêm hoạt chất epinephrine (adrenaline) và theo dõi sát để tránh diễn tiến nguy hiểm hơn.
Bất kỳ ai được chẩn đoán dị ứng, sốc phản vệ nên tránh tác nhân, yếu tố nguy cơ đã xác định là nguyên nhân. Trường hợp được bác sĩ chỉ định dùng thuốc nên mang theo bút tiêm adrenaline. Một người có thể bị dị ứng, sốc phản vệ do một hoặc nhiều dị nguyên cùng lúc, nhưng dị nguyên này có thể không gây bệnh suốt đời, do sự dung nạp, thích nghi miễn dịch của cơ thể. Người bệnh nên đi khám ở chuyên khoa Miễn dịch Lâm sàng để làm xét nghiệm IgE đặc hiệu hoặc test lẩy da để tìm nguyên nhân gây bệnh và được điều trị phù hợp.
Nhật Thành
*Tên người bệnh đã được thay đổi